Wokół fruktozy – naturalnego cukru obecnego m.in. w warzywach, owocach i przetworach z nich wykonanych – narosło wiele mitów. Jednym z nich jest przekonanie, że fruktoza może wpływać na wypłukiwanie z organizmu ważnych mikroelementów, szczególnie cynku i selenu, a także wiąże się z niedoborem witaminy D. To często powtarzane tezy, które brzmią groźnie, ale czy znajdują potwierdzenie w dowodach naukowych? Sprawdziliśmy i okazuje się, że nie ma podstaw, by tak twierdzić.
Skąd wzięły się te mity?
„Większość mitów dotyczących interakcji fruktozy z wchłanianiem witamin i składników mineralnych, rozprzestrzenia się na całkowicie nieuprawnionych podstawach, opierając się wyłącznie na badaniach przeprowadzonych na zwierzętach, i to w bardzo specyficznych warunkach, które nie mają porównania z typową dietą człowieka.” – powiedział prof. Mariusz Panczyk z Zakładu Edukacji i Badań w Naukach o Zdrowiu, Wydział Nauk o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
W literaturze naukowej można znaleźć eksperymenty, w których np. szczury lub myszy były karmione dietami zawierającymi skrajnie wysokie ilości fruktozy – sięgające nawet 60% całkowitej energii, albo przez wiele tygodni piły wyłącznie wodę z dodatkiem syropu glukozowo-fruktozowego (HFCS). Nierzadko były to także badania w eksperymentalnych modelach zwierzęcych już obciążonych poważnymi zaburzeniami zdrowotnymi, takimi jak przewlekła niewydolność nerek. W warunkach eksperymentalnych, najczęściej laboratoryjnych i prowadzonych na modelach zwierzęcych, obserwowano między innymi zmiany w metabolizmie wapnia i witaminy D oraz obniżenie markerów stanu zapalnego po suplementacji witaminą D lub selenem. Jednakże żadne z tych badań nie dostarcza podstaw do formułowania wniosków odnoszących się do zdrowej populacji ludzkiej, spożywającej fruktozę w ilościach typowych dla diety ogólnej. Eksperymenty te były przeprowadzane w warunkach skrajnie odbiegających od realiów żywienia człowieka – z zastosowaniem znacznie zawyżonych dawek fruktozy, nierzadko u zwierząt obciążonych chorobą przewlekłą.
W związku z tym, na podstawie dostępnych danych nie można uzasadnić tezy, że spożycie fruktozy w ramach zwyczajowej diety prowadzi do zaburzeń wchłaniania witamin i składników mineralnych. Co więcej, brak jest dobrze zaprojektowanych badań klinicznych z udziałem ludzi, które jednoznacznie potwierdzałyby, że fruktoza wpływa negatywnie na wchłanianie cynku, selenu, witaminy D lub innych mikroelementów. Rozpowszechnianie takich twierdzeń nie znajduje obecnie potwierdzenia w literaturze naukowej. Formułowanie zależności przyczynowo-skutkowych w tym zakresie wymagałoby wyników wysokiej jakości badań klinicznych – a takich danych w chwili obecnej po prostu brak.
Co naprawdę pokazują dowody naukowe?
„Naszej uwadze nie powinien umknąć fakt, że krążące w internecie pseudonaukowe tezy stoją w sprzeczności z oficjalnymi zaleceniami renomowanych instytucji naukowych. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH w swoich rekomendacjach, przedstawionych w modelu talerza zdrowego żywienia, wyraźnie zaleca, aby połowę objętości każdego głównego posiłku stanowiły warzywa, owoce lub ich przetwory, zwracając szczególną uwagę na ich jak największe zróżnicowanie pod względem gatunków i kolorów. Zalecenia te opierają się na solidnych podstawach naukowych, wynikających z wieloletnich badań nad wpływem diety na zdrowie człowieka.” – dodał ekspert.
Warzywa, owoce oraz ich przetwory, w tym soki, są nie tylko naturalnym źródłem cukrów, ale przede wszystkim dostarczają organizmowi istotnych witamin (m.in. witaminę C, kwas foliowy, beta-karoten), składników mineralnych (m.in. potas, magnez, cynku, selenu), błonnika pokarmowego oraz licznych fitozwiązków o działaniu przeciwutleniającym. Te wszystkie elementy diety odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego i sercowo-naczyniowego, wspierają zdrowie przewodu pokarmowego, pomagają w kontroli masy ciała, a także wykazują ogólnie korzystny wpływ na homeostazę organizmu i jego ogólną kondycję zdrowotną.
Co z tego wynika dla naszej diety?
„Zamiast eliminować warzywa, owoce czy ich przetwory z diety na podstawie niezweryfikowanych hipotez, należy kierować się aktualnymi zaleceniami żywieniowymi opartymi na wiarygodnych dowodach naukowych. Rekomenduje się spożywanie co najmniej pięciu porcji warzyw i owoców dziennie, przy czym jedną z tych porcji może stanowić szklanka soku owocowego (około 200 ml). Takie podejście jest znacznie bardziej racjonalne i zgodne z zasadami medycyny opartej na faktach niż opieranie codziennych wyborów żywieniowych na mitach, które nie znajdują potwierdzenia w literaturze naukowej” – podsumowuje prof. Mariusz Panczyk.
Bibliografia:
Douard V, Asgerally A, Sabbagh Y, et al. Dietary fructose inhibits intestinal calcium absorption and induces vitamin D insufficiency in CKD. J Am Soc Nephrol. 2010;21(2):261-271. doi:10.1681/ASN.20090807951
Maia-Ceciliano, T. C., Dutra, R. R., Aguila, M. B., & Mandarim-De-Lacerda, C. A. (2019). The deficiency and the supplementation of vitamin D and liver: Lessons of chronic fructose-rich diet in mice. The Journal of steroid biochemistry and molecular biology, 192, 105399. https://doi.org/10.1016/j.jsbmb.2019.105399
Morrell, A., Tripet, B. P., Eilers, B. J., Tegman, M., Thompson, D., Copié, V., & Burkhead, J. L. (2020). Copper modulates sex-specific fructose hepatoxicity in nonalcoholic fatty liver disease (NALFD) Wistar rat models. The Journal of nutritional biochemistry, 78, 108316. https://doi.org/10.1016/j.jnutbio.2019.108316
Song, M., Vos, M. B., & McClain, C. J. (2018). Copper-Fructose Interactions: A Novel Mechanism in the Pathogenesis of NAFLD. Nutrients, 10(11), 1815. https://doi.org/10.3390/nu10111815
Tepebaşı, M. Y., Savran, M., Coşan, S., Taştan, Ş. A., & Aydın, B. (2024). The protective role of selenium against high-fructose corn syrup-induced kidney damage: a histopathological and molecular analysis. Naunyn-Schmiedeberg’s archives of pharmacology, 397(10), 7829–7837. https://doi.org/10.1007/s00210-024-03149-w
