Wstęp – informacje ogólne
Borówka amerykańska jest popularnym gatunkiem uprawnym w Północnej i Południowej Ameryce, Azji, Europie, Afryce oraz Australii i Nowej Zelandii. Istnieje pięć typów uprawnych borówki amerykańskiej (fot. 1):
- Borówka wysoka północna (Northern Highbush Blueberry);
- Borówka wysoka południowa (Southern Highbush Blueberry);
- Borówka rózgowata (Rabbiteye Blueberry);
- Borówka niska (Lowbush Blueberry);
- Borówka półwysoka (Half-High Blueberry).
Fot. 1. Typy uprawne borówki amerykańskiej.
Borówka wysoka północnego typu (Vaccinium corymbosum L.) jest najpowszechniej uprawiana w różnych krajach świata, w tym w Polsce. W Północnej Ameryce (USA i Kanada) stanowi to około 70% całkowitej powierzchni uprawy. Rośliny są najbardziej wytrzymałe na mrozy w okresie spoczynku zimowego. Do dobrego plonowania wymagają co najmniej 800 godzin chłodu (w temperaturze < 7oC). Najpopularniejszymi odmianami borówki wysokiej uprawianymi w Polsce są: ‘Duke’, ‘Bluecrop’, ‘Bluegold’, ‘Spartan’, ‘Nelson’, ‘Sunrise’ i ‘Elliott’. Na plantacjach sadzone są również odmiany ‘Bonus’, ‘Chandler’, ‘Toro’, a ostatnio nowe ‘Draper’®, ‘Liberty’® i ‘Aurora’®. Najważniejsze zalety nowych odmian to:
- wysoka plenność,
- wielkość owoców,
- jędrność i atrakcyjność owoców,
- zróżnicowana pora kwitnienia i dojrzewania owoców,
- dobra adaptacja do warunków klimatyczno -glebowych Polski.
Fot. 2. Owoce odmiany ‘Duke’
Pozostałe typy uprawne borówki amerykańskiej: wysoka południowa, rózgowata, niska i półwysoka mają mniejsze znaczenie w produkcji tych owoców na kontynencie amerykańskim. Pierwsze dwa typy uprawne są mało mrozowytrzymałe, mają niskie wymagania chłodu (200-300 godzin) i mogą być uprawiane tylko w ciepłych regionach z łagodnymi zimami. Borówka niska uprawiana jest na naturalnych stanowiskach (po- lub przyleśnych), podobnie jak nasza rodzima borówka czernica (pospolicie nazywana jagodą leśną). Borówka półwysoka nadaje się do uprawy towarowej w rejonach, gdzie rośliny innych typów borówki są niewystarczająco mrozowytrzymałe. Są one również stosowane jako rośliny ozdobne, o słabym, kompaktowym wzroście, dekoracyjnych liściach i średnio dużych, i dosyć smacznych owocach, nadają się do uprawy w pojemnikach na balkonach i tarasach.
Borówka wysoka – właściwości odżywcze i zdrowotne
Borówka wysoka północna ma największe znaczenie w produkcji tych owoców w świecie, udział ten w Polsce wynosi 100%. Borówki są wybitnie deserowymi i ulubionymi owocami konsumentów, ze względu na ich właściwości odżywcze i zdrowotne. Są to bardzo wartościowe owoce, o wysokich właściwościach prozdrowotnych. Borówki zawierają witaminy (A, B1, B2, B3), składniki mineralne (fosfor, potas, wapń, sód), kwas foliowy i fitoestrogeny. Ponadto charakteryzują się one wysoką aktywnością przeciwutleniajacą (antyoksydacyjną), wynikającą m.in. z zawartości polifenoli, w tym szczególnie antocyjanów. Owoce borówki wysokiej zawierają czterokrotnie więcej przeciwutleniaczy niż truskawki czy maliny. Spożywanie tych owoców ma korzystny wpływ na zdrowie człowieka. Wysokie właściwości prozdrowotne tych owoców wynikają m.in. z wysokiej zawartości w/w związków (polifenoli, w tym antocyjanów), a także witaminy C, co jest potwierdzone badaniami w Polsce oraz za granicą. Są one wspaniałe do jedzenia na świeżo oraz mogą być przetwarzane i mrożone. W ostatnich latach rośnie zainteresowanie i konsumpcja owoców borówki wysokiej w naszym kraju. Wpływ na to mają coraz bardziej doceniane przez przeciętnego konsumenta walory smakowe, a także walory prozdrowotne, w tym wpływ na trawienie, ochronę oczu czy profilaktykę i wsparcie leczenia chorób nowotworowych.
Fot. 3. Owoce odmiany ‘Bluecrop’
Rozwój uprawy borówki wysokiej
Rosnące spożycie borówek miało wpływ na rozwój powierzchni nasadzeń i wzrost produkcji tego gatunku w różnych krajach świata, w tym w Polsce. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS, 2019) wynika, że areał uprawy borówki wysokiej w naszym kraju zwiększył się 2,5-3-krotnie w ostatnich 15-20 latach. W analizowanym roku krajowa produkcja owoców borówki wysokiej szacowana była na około 25 tys. ton. Aktualnie Polska zajmuje drugie miejsce w Europie (po Hiszpanii) oraz ósme miejsce w rankingu światowym. Dynamiczny wzrost uprawy i produkcji borówek był napędzany przez zbieżność kilku czynników, w tym:
- rosnące zapotrzebowanie konsumentów napędzane poprzez zainteresowanie właściwościami zdrowotnymi;
- rozwój techniczny i technologiczny rozszerzający zakres uprawy towarowej;
- ulepszone technologie przechowywania owoców, logistyka i transport;
- nowe odmiany, jako efekt prac hodowlanych realizowanych w różnych krajach.
Fot. 4. Owoce odmiany ‘Chandler’
Podaż borówek przez kilka miesięcy
Aby sprostać w/w wymaganiom producentów, rynkom i sieciom handlowym, przetwórców i konsumentów tych owoców około 40 programów hodowli twórczej nowych odmian borówki (różnych typów) jest realizowanych w różnych krajach świata, także w Polsce. Efektem tych wieloletnich prac hodowlanych było uzyskanie kilkuset odmian w/w typów uprawnych. Większość z nich to odmiany borówki wysokiej północnego typu, które różnią się pod względem cech użytkowych, jak plonowanie, wielkość i jakość owoców, smak, zawartość związków odżywczych i prozdrowotnych, odporność na choroby grzybowe oraz zróżnicowana pora dojrzewania owoców – od bardzo wczesnych do bardzo późnych. W naszych warunkach klimatycznych i w uprawie polowej różnych odmian borówki wysokiej owoce te mogą być w obrocie na rynku od końca czerwca do początku października. Zastosowanie technologii uprawy tego gatunku w nieogrzewanych tunelach wysokich może wydłużyć podaż borówek w handlu od 2 do nawet 4 tygodni. Uprawa odmian o różnej porze dojrzewania owoców oraz technologii produkcji oraz lokalizacja plantacji w naszym kraju pozwala na zbiór tych owoców zwykle od początku lipca do pocz. października. Oznacza to, że świeże (deserowe) „polskie borówki” mogą być w ofercie handlowej przez około 4 miesiące, czyli przez całe lato do początku jesieni. Wykaz odmian borówki wysokiej oraz ich pora dojrzewania i zbioru owoców przedstawiono w tabeli 1.
Fot. 5. Owoce odmiany ‘Draper’.
Spożycie tych delikatesowych i wartościowych owoców rośnie w naszym kraju, dzięki prowadzonej akcji promocyjnej, jak ostatnio kampania pt. „Czas na polskie superowoce”. Wśród dziewięciu polskich owoców jagodowych namawianych do codziennego spożywania, borówki są wymienione na pierwszym miejscu. Codziennie spożywana filiżanka tych owoców przez całe lato wyjątkowo bogatych w składniki odżywcze, dietetyczne i prozdrowotne powinna mieć miejsce w diecie Polaków. Ponadto, ze względu na właściwości antyoksydacyjne borówek, wymiatają nadmiar wolnych rodników w organizmie człowieka oraz działają przeciw starzeniu się. W pozostałych miesiącach roku owoce te mogą być spożywane w postaci przetworów i mrożonych owoców. Kolejna, aktualnie prowadzona akcja promocyjna pt. „Kupuj świadomie – PRODUKT POLSKI” jest szczególnie ważna w trudnej sytuacji, związanej z pandemią cornonawirusa w Polsce i świecie. Zakup dobrze oznaczonych polskich produktów ogrodniczych (w tym owoców borówki) w nadchodzącym sezonie poprawi sytuację ekonomiczną polskich plantatorów oraz korzystnie wpłynie na naszą gospodarkę.
Fot. 6. Owoce odmiany ‘Earliblue’
Wykaz fotografii:
Fot. 1. Typy uprawne borówki amerykańskiej,
Fot. 2. Owoce odmiany ‘Duke’
Fot. 3. Owoce odmiany ‘Bluecrop’
Fot. 4. Owoce odmiany ‘Chandler’
Fot. 5. Owoce odmiany ‘Draper’.
Fot. 6. Owoce odmiany ‘Earliblue’
“”
