Pomidor należy do najbardziej popularnych warzyw na świecie i choć kojarzy się bardziej z kuchnią śródziemnomorską jest wykorzystywany przez kucharzy we wszystkich krajach, także w Polsce, gdzie jest jednym z najbardziej lubianych warzyw. Ma bardzo szerokie zastosowanie, gdyż można spożywać go na surowo, w formie soku, sosu pomidorowego, nadaje się na przetwory, zupy i przeciery oraz do suszenia. Stał się nieodzownym elementem wielu dań, nadając im niepowtarzalny smak. W czołówce ulubionych polskich zup jest pomidorowa, a ketchup sporządzony z tych warzyw może być dodawany niemal do każdego posiłku. Ciężko wyobrazić sobie pizzę czy spaghetti bez sosu pomidorowego tudzież kanapkę, czy sałatkę bez pomidora.
Zanim pomidor trafił na nasz stół
Pomidor pochodzi z Ameryki Południowej i jest warzywem zaliczanym do rodziny psiankowatych (Solanaceae), tak jak papryka, bakłażan i ziemniak. Zanim trafił na nasz stół, przeszedł długą i burzliwą drogę. Do Europy dotarł na początku XVI wieku, jak wiele innych roślin, dzięki Krzysztofowi Kolumbowi i jego wyprawom do obydwu Ameryk. Pierwsze pomidory były koloru złocistego, Hiszpanie sprowadzili je do Europy, jako “złote jabłka”. Nazywano je także “boskim jabłkiem”, a nawet “jabłkiem miłości”. Pomidory przez ponad 200 lat były hodowane jako roślina ozdobna: w Niemczech – jako roślina pokojowa, we Francji – były ulubioną ozdobą altan, w Anglii i Rosji – uprawiano je w cieplarniach, wśród rzadkich kwiatów. Obawiano się, że mogą być trujące, prawdopodobnie z powodu przykrego zapachu wydzielanego przez liście i łodygi.
Do Polski pomidor przywędrował z Włoch wraz z królową Boną i przyjął nazwę pomme d`or, czyli “złote jabłko”. Podobnie jak w innych krajach europejskich, początkowo uważano, że jest trujący i uprawiano go jako roślinę ozdobną. Dopiero w wieku XIX pomidory rozpoczęły „karierę” w Europie, gdy zaczęto odkrywać ich walory smakowe.
Wartości odżywcze pomidora
Pomidory zawierają duże ilości beta karotenu (prowitamina A) oraz witaminy: C, K, E, B3, B6, B9 (kwas foliowy) i H (biotyna). Są także bogate w potas, magnez, miedź i mangan. Mają bardzo niską wartość energetyczną (18 kcal/100 g), gdyż zawierają aż 94 % wody, a pozostałe 6 % to głównie błonnik. Jeden pomidor (ok. 180 g) pokrywa w ok. 60 % dzienne zapotrzebowanie na witaminę C oraz w 25 % na witaminę E. Pomidory są przede wszystkim bogatym źródłem cennego likopenu.
Likopen – tajna broń ukryta w czerwieni
Co ciekawe pomidory to jedyne warzywa, które po przetworzeniu są równie, a nawet bardziej wartościowe niż świeże. To za sprawą cennego likopenu, który uwalnia się podczas obróbki termicznej (podwyższa się jego aktywność), a w przetworach jest go nawet 2-3 razy więcej niż w świeżych pomidorach. Likopen ma silne działanie przeciwutleniające i odpowiada także za czerwone zabarwienie owoców. Znaczne ilości tego barwnika znajdują się również w żółtych odmianach. Suszone pomidory zawierają więcej likopenu, błonnika oraz takich składników mineralnych, jak wapń, żelazo, magnez, fosfor czy potas. Zwłaszcza ten ostatni pierwiastek występuje w nich w sporych ilościach – ok. 3400 mg/100 g. Dla porównania – świeże pomidory zawierają 237 mg/100 g potasu[1]. Nasz organizm nie jest w stanie samodzielnie produkować tych substancji, dlatego powinniśmy dostarczać je wraz z pożywieniem. Pomidor, a zwłaszcza jego produkty dostępne przez cały rok stanowią najważniejsze źródło likopenu w naszej diecie.
Pomidory dbają o serce i zapobiegają miażdżycy
Dzięki dużej zawartości likopenu pomidory korzystnie wpływają na serce, zmniejszając ryzyko zawałów serca i udarów mózgu oraz obniżają poziom cholesterolu. Likopen pomaga utrzymać naczynia krwionośne w dobrej kondycji i wspiera odbudowę połączeń międzykomórkowych. Właściwości antymiażdżycowe pomidory zawdzięczają także zawartemu w nich kwasowi 9-okso-oktadienowemu, który w komórkach wątroby nasila procesy utleniania kwasów tłuszczowych i hamuje gromadzenie się w nich trójglicerydów2. Ze względu na wysoką zawartość potasu, który jest niezbędny do prawidłowej pracy układu krążenia, pomidory poleca się również osobom chorym na nadciśnienie. Potas wpływa także pozytywnie na odpowiednią kurczliwość mięśni, zapobiegając powstawaniu skurczy, dlatego też pomidory zalecane są kobietom w ciąży.
Pomidory w profilaktyce antynowotworowej
Dzięki silnym właściwościom przeciwutleniającym, likopen zawarty w pomidorach wykazuje niezwykle silne działanie przeciwnowotworowe. Udowodniono, że regularne spożywanie pomidorów i ich przetworów znacząco obniża ryzyko zachorowania na nowotwór prostaty3 nawet o 50 %, a na raka jelita grubego4 – aż o 70 %. Istnieją również badania sugerujące, że pomidory mogą chronić przed rakiem piersi5.
Pomidory są zasobne również w kwas chlorogenowy i kwas p-kumarynowy, czyli związki hamujące powstawanie nitrozamin, które są najsilniejszym rakotwórczym składnikiem tytoniu. Najnowsze badania wykazały, że zablokowanie ich przez lecznicze kwasy pomidora daje szanse na znaczące zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka płuc.
Pomidory działają moczopędnie
Pomidory, dzięki wysokiej zawartości potasu nasilają wydalanie wody wraz z moczem, co zapobiega jej gromadzeniu się w organizmie oraz obniża ciśnienie krwi, dlatego też pomidory poleca się osobom chorym na nadciśnienie i kobietom w ciąży.
Pomidory poprawiają odporność
Regularnie jedzone pomidory, będące źródłem witaminy C wzmacniają naszą odporność. Mają jej tak dużo, że wystarczy już jeden lub dwa duże pomidory, by pokryć dzienne zapotrzebowanie człowieka na tę witaminę.
Pomidory poprawiają pracę układu nerwowego
Dzięki zawartości bromu działają uspokajająco i korzystnie wpływają na pracę tarczycy. Kwas foliowy, który możemy znaleźć w pomidorach wykazuje działanie antydepresyjne i reguluje sen.
Pomidory wspomagają trawienie i odchudzanie
Obecny w nich błonnik pokarmowy poprawia przemianę materii i pracę jelit oraz reguluje rytm wypróżnień, niwelując problem zaparć. Pomidory jako warzywo niskokaloryczne znajdują zastosowanie w diecie odchudzającej, a zawarty w nich błonnik na długo daje uczucie sytości.
Pomidory chronią przed słońcem
Regularne jedzenie pomidorów zapewnia naturalną ochronę przeciwsłoneczną. Zawarty w nich likopen wspiera ochronę przed poparzeniami słonecznymi i niweluje skutki nadmiernego opalania. Ma również działanie antyoksydacyjne, zwalcza wolne rodniki, które odpowiadają za szybsze starzenie się skóry.
Pomidory dbają o cerę
Zawarte w nich witaminy sprawią, że nasza cera nabiera blasku! Witamina C wzmacnia naczynia krwionośne i wpływa na lepsze dotlenienie, zaś witaminy A i E nawilżają skórę i działają przeciwzmarszczkowo, odejmując nam lat. Kosmetyki zawierające wyciągi z pomidorów rozjaśniają przebarwienia i leczą zmiany trądzikowe. Ponadto naukowcy dowiedli, że zawarty w pomidorach likopen podwyższa poziom prokolagenu, spowalniając proces starzenia się skóry. Warto również samemu zastosować sok z pomidorów na twarz i dłonie, w celu nawilżenia naskórka oraz rozjaśnienia drobnych przebarwień i złagodzenia wyprysków trądzikowych.
Czy pomidory szkodzą?
Pomidory mogą powodować zgagę, dlatego osoby z wrażliwym przewodem pokarmowym powinny obierać je ze skórki – najłatwiej schodzi po wcześniejszym sparzeniu. Pomidory także mogą uczulać, dlatego powinny unikać ich matki karmiące, a do diety dzieci muszą być wprowadzane stopniowo – zmniejszy to ryzyko pojawienia się alergii.
Nie należy także objadać się niedojrzałymi, zielonymi pomidorami, gdyż zawierają one toksyczny związek, jakim jest tomatyna. Objawami zatrucia się tomatyną są bóle brzucha, wymioty, a także zawroty głowy. Z pomidorami nie powinny też przesadzać osoby chore na dnę moczanową i reumatoidalne zapalenie stawów oraz alergicy.
Pomimo, iż z roku na rok wzrasta produkcja pomidorów w Polsce, ich średnie roczne spożycie w naszym kraju jest nadal trzy razy niższe od średniej unijnej i wynosi według danych GUS około 10 kg na osobę na rok, co stanowi ok. 20% konsumpcji warzyw ogółem. Ze względu na ich szereg właściwości zdrowotnych i walory smakowe warto spożywać zarówno świeże pomidory, jaki i ich przetwory np. soki. Kupując pomidory, wybierajmy te najbardziej wybarwione, z błyszczącą skórką. Zawierają one więcej beta-karotenu i likopenu.
[1] National Nutrient Database for Standard Reference
2Kim, Y. I., Hirai, S., Takahashi, H., Goto, T., Ohyane, C., Tsugane, T., … & Aoki, K. (2011). 9-oxo-10 (E), 12 (E)-octadecadienoic acid derived from tomato is a potent peroxisome proliferator-activated receptor a agonist to decrease triglyceride accumulation in mouse primary hepatocytes. Mol Nutr Food Res, 55(4): 585-593.
3Giovannucci, E. (1995). Epidemiologic characteristics of prostate cancer. Cancer, 75(S7), 1766-1777.
4Tang, F. Y., Shih, C. J., Cheng, L. H., Ho, H. J., & Chen, H. J. (2008). Lycopene inhibits growth of human colon cancer cells via suppression of the Akt signaling pathway. Molecular nutrition & food research, 52(6), 646-654.
5Sesso, H. D., Buring, J. E., Zhang, S. M., Norkus, E. P., & Gaziano, J. M. (2005). Dietary and plasma lycopene and the risk of breast cancer. Cancer Epidemiology and Prevention Biomarkers, 14(5), 1074-1081.
“”
