fbpx

Czy jako praktykujący dietetyk, zauważa Pan jakąś zmianę w sposobie odżywiania się Polaków na przestrzeni lat?

Na to zagadnienie można popatrzeć z dwóch stron. Przyjmując pacjentów obserwuję, że coraz więcej osób zgłasza się po poradę dietetyczną nie tylko z powodu istniejących schorzeń i potrzeby zastosowania modyfikacji dietetycznych, ale również z potrzeby poprawienia swojego sposobu żywienia. Tacy pacjenci mają przeważnie już sporą wiedzą na temat żywności i żywienia. Generalnie wydaje się, że Polacy coraz lepiej rozumieją znacznie prawidłowego odżywiania się dla utrzymania zdrowia i zapobiegania chorobom niezakaźnym. Należy zaznaczyć, że w ostatnich dziesięcioleciach dostęp do żywności znacznie się poprawił, przez cały rok dostępne są w szerokim asortymencie warzywa i owoce. Można by oczekiwać, że konsumenci będą wybierali produkty o korzystnym wpływie na zdrowie. Niestety dane epidemiologiczne pokazują, że ilość osób otyłych i chorujących na choroby niezakaźnie w tym choroby układu krążenia i cukrzycę typu 2 zwiększa się w Polsce. Dane GUS dotyczące spożycia wybranych artykułów żywnościowych w ciągu miesiąca w przeliczeniu na jednego mieszkańca pokazują niepokojące tendencje. W ostatnich 5 lat wg badań z gospodarstw domowych zmniejszyło się miesięczne spożycie na osobę ziemniaków z 3,7 kg do 3 kg natomiast praktycznie spożycie warzyw i owoców jest na stałym poziomie odpowiednio 5 kg i 4 kg  na osobę na miesiąc[1]. Tym samym przeciętnie dziennie konsumujemy około 280 g warzyw i owoców na osobę, czyli dużo mniej niż  400 gram na osobę dziennie zgodnie z rekomendacją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).  Stwierdzić zatem można, że z jednej strony zwiększa się liczba osób coraz bardziej świadoma roli zdrowego żywienia dla zdrowia, z drugiej strony jest jeszcze bardzo dużo do zrobienia w edukowaniu całego społeczeństwa.

Czy dużo czasu należy poświęcić, aby realnie zmienić nawyki żywieniowe?

Według mnie zasadniczą rzeczą jest stopniowa zmiana nawyków. Jeżeli chcemy poprawić swój sposób żywienia możemy to zrobić w bardzo łatwy sposób. Regularnie wprowadzajmy jedną małą zmianę w naszej diecie. Niech ma to charakter ewolucji a nie rewolucji w sposobie żywienia. Łatwiej zaakceptujemy zmiany. Jak to zrobić? Można na początek zmienić rodzaj spożywanego pieczywa z jasnego na razowe. Następnie na obiad zacząć przygotowywać więcej surówki, potem dołączyć jeszcze warzywa gotowane. Zaczynać częściej spożywać kasze. Zamiast mięsa przygotować od czasu do czasu ryby lub warzywa strączkowe. Pomiędzy posiłkami, jak potrzebujemy coś zjeść wybrać owoc, zamiast batonika lub ciastka, itd. Dołączajmy stopniowo do naszej diety coraz lepsze jakościowo produkty, a po pewnym czasie dieta będzie miała prawidłowy skład.

Czy zaobserwował Pan wśród swoich pacjentów stosowanie się do zaleceń dotyczących właściwego odżywiania, a w konsekwencji bardziej świadomego komponowania przez nich codziennego menu?

Pacjenci zgłaszający się po poradę dietetyczną są już zmotywowani do zmiany. W trakcie kolejnych wizyt ustalamy wspólnie strategię modyfikacji diet. Jeżeli pacjent rozumie jak dokonywać wyborów produktów to łatwiej akceptuje zmiany. Niezwykle istotne w modyfikowaniu sposób żywienia pacjenta jest akceptowanie jego przyzwyczajeń i preferencji żywieniowych. Oczywiście nie zawsze jest to idealne dostosowanie do zasad prawidłowego żywienia, ale widoczna jest wyraźna poprawa w składzie diety.

W mediach słyszy się opinię, że spora część polskiego społeczeństwa mierzy się z problemem nadwagi, a nawet otyłością. Czy spotyka się Pan z tym zjawiskiem również wśród swoich pacjentów? Czy możemy wskazać na korelację pomiędzy niewłaściwą dietą, a nadwyżką masy ciała?

Znaczna część, zgłaszających się pacjentów po poradę dietetyczną, są to osoby z nadmierną masą ciała lub osoby, u których dodatkowo wystąpiły już powikłania zdrowotne wynikające z otyłości. Przyczyny występowania otyłości są złożone. Oczywisty jest związek miedzy jej występowaniem a nieprawidłowym sposobem żywienia i nie chodzi tu tylko o to że takie osoby jedzą bardzo duże objętościowo posiłki. Czasami obserwuję, że osoby otyłe nie zjadają dużych posiłków, ale wybierają produkty o dużej gęstości energetycznej (słodycze, orzechy, tłuste produkty), często podjadają i nieprawidłowo komponują posiłki. Przykładowo obiad składający się z dużej porcji surówki, dodatkowo warzyw gotowanych oraz porcji mięsa i trochę ziemniaków będzie duży objętościowo ale dostarczy umiarkowaną ilość kalorii i pozwoli uzyskać długie uczucie sytości. Z kolei obiad, w którym porcja warzyw jest symboliczna a duża jest porcja mięsa i przykładowo kaszy lub ryżu  będzie mniejszy objętościowo, a znacznie bardziej kaloryczny. Generalnie zasadnicza poprawa składu diety u otyłych pacjentów powinna iść w kierunku znacznego zwiększenia ilości warzyw, a zmniejszania ilości innych grup produktów. Oczywiście sposób żywienia to tylko jedna z przyczyn otyłości. Drugą ważną przyczyną jest siedzący tryb życia. Nie chodzi jednak o to, aby natychmiast zacząć chodzić na siłownię lub uprawiać jakiś sport (chociaż tak też można). Osoba mało aktywna powinna stopniowo zwiększać wysiłek fizyczny. Można zacząć chodzić podczas rozmowy telefonicznej. Chodzić do sklepu trochę bardziej oddalonego do miejsca zamieszkania. Robić mniejsze zakupy, aby musieć częściej wychodzić z domu.  Zacząć spacerować. Sposobów jest nieskończenie wiele. Jeżeli chcemy zacząć uprawiać sport to wybrać taki, który sprawia nam przyjemność. Należy jednocześnie zaznaczyć, że u części osób występowanie otyłości może wynikać z współistniejących chorób więc należy skonsultować się z lekarzem. Nie bez znaczenia są też czynniki psychologiczne, dlatego warto aby osoby z otyłością uzyskały również poradę psychologa.

Jakich produktów spożywczych Pana zdaniem nie powinno zabraknąć w codziennej zbilansowanej diecie, aby dostarczała organizmowi wszystkich niezbędnych substancji odżywczych?

Zasady prawidłowego żywienia wyraźnie opisują jak powinna wyglądać nasza codzienna dieta. Podstawą są produkty pochodzenia roślinnego. Zaleca się aby połowę tego co zjadamy stanowiły warzywa i owoce. Ale pamiętajmy, że warzyw powinno być znacznie więcej niż owoców. Ponadto wybierajmy produkty zbożowe pełnoziarniste (razowe pieczywo, kasze, makarony razowe i al’dente, ryż brązowy). Nie musimy rezygnować z ziemniaków ale powinny one być bez dodatku tłuszczu. Bardzo cenne w naszej diecie są nasiona roślin strączkowych, których niestety spożywa się zbyt mało. Produkty pochodzenia zwierzęcego powinny być jedzone w mniejszej ilości. Włączajmy do naszej diety produkty mleczne, jaja, białe mięso, ryby i  z umiarem spożywajmy mięso czerwone i przetwory z tego mięsa. Wybierajmy zdrowe tłuszcze roślinne np. oliwę z oliwek, olej rzepakowy i inne oleje. Używajmy przypraw i ziół. Do gaszenia pragnienia używajmy wody. Gdy zdrowo się odżywiamy, możemy też od czasu do czasu pozwolić sobie na coś słodkiego lub niezalecanego przez dietetyków.

A co z sokami? Dlaczego warto, włączyć je do codziennego menu?

Soki są produktami wytwarzanym z warzyw i owoców, a swoim składem są bardzo zbliżone składem do surowca, który został wykorzystany do ich produkcji. Do soków owocowych, pomidorowych i warzywnych 100% nie dodaje się cukru ani innych substancji słodzących, a do wszystkich rodzajów soków zabronione jest dodawanie konserwantów i sztucznych barwników. Można powiedzieć, że są to owoce i warzywa w postaci płynnej. W zaleceniach żywieniowych zaznacza się ze jedna szklanka soku może zastąpić jedną porcję warzyw lub owoców w ciągu dnia. Jeżeli osoba spożywa mało warzy i owoców to włączając jedną szklankę soku poprawia swoją jakość diety. Dostarcza w ten sposób dodatkowej ilości witamin, składników mineralnych i innych substancji bioaktywnych, które mają korzystny wpływ na zdrowie.

Komu w szczególności poleciłby Pan soki? Dla jakich grup osób soki są szczególnie korzystne w codziennej diecie.

Soki mogą w istotny sposób poprawić jakość diety. Szczególnie przydatne wydają się u osób starszych, które mogą mieć problemy w gryzieniu i z tej przyczyny ograniczają ilość spożywanych warzyw i owoców. Również osoby, które nie jedzą wystarczającej ilości warzyw i owoców mogą, włączając szklankę soku do codziennej diety, zwiększyć ich ilość. Kolejną grupą mogą być osoby, które nie przepadają za warzywami i owocami. Spożywanie soków będzie przez nich bardziej akceptowane. Dotyczyć to może również dzieci i młodzieży. Włączenie soków może pomóc w rozszerzaniu diety o warzywa i owoce. Może to być pierwszy krok w poprawianiu składu diety. Czasami z różnych przyczyn nie jesteśmy w stanie przygotować do posiłku porcji warzyw, wtedy można dołączyć do niego szklankę soku.

Dr hab. inż. Dariusz Włodarek – lekarz, dietetyk i żywieniowiec. Kierownik Zakładu Dietetyki Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

 

[1] //bdl.stat.gov.pl/BDL/metadane/cechy/2456 – należy mieć na uwadze, że w  kategorii artykułów spożywczych – warzywa uwzględnione są warzywa łącznie z ziemniakami pomimo, że ziemniaki są również wydzielone oddzielną kategorią.